بررسی اثر مواد نگهدارنده محلول‌های شست‌وشوی لنز بر اپیتلیوم قرنیه
لنزهای تماسی، به دلیل راحتی و کارایی بالا، امروزه یکی از پرکاربردترین ابزارهای بینایی محسوب می‌شوند. برای جلوگیری از آلودگی میکروبی، کاربران باید از محلول‌های شست‌وشوی لنز تماسی (Multipurpose Solutions - MPS) استفاده کنند.
این محلول‌ها معمولاً حاوی ترکیبات ضدعفونی‌کننده و مواد نگهدارنده (Preservatives) هستند که از رشد باکتری و قارچ جلوگیری می‌کنند.اما مطالعات نشان داده‌اند که برخی از این مواد ممکن است بر سلول‌های اپیتلیوم قرنیه اثرات سمی، التهابی یا تخریبی ایجاد کنند.هدف این مقاله از مجله الکترونیکی دیالنز، بررسی علمی تأثیر این مواد بر اپیتلیوم قرنیه، مقایسه بین انواع محلول‌ها و ارائه‌ی راهکارهای ایمن برای استفاده روزمره است.
اپیتلیوم قرنیه و نقش آن در سلامت چشم
اپیتلیوم قرنیه بیرونی‌ترین لایه‌ی قرنیه است و وظیفه‌ی محافظت از چشم در برابر آسیب‌های محیطی و میکروبی را بر عهده دارد.این لایه شامل سلول‌های اپی‌تلیال و شبکه‌ای از پیوندهای محکم (Tight Junctions) است که سد دفاعی چشم محسوب می‌شوند.هرگونه اختلال یا التهاب در این سلول‌ها می‌تواند به خشکی چشم، تحریک، تاری دید و افزایش خطر کراتیت (التهاب قرنیه) منجر شود.
مواد نگهدارنده‌ی رایج در محلول‌های شست‌وشوی لنز
محلول‌های لنز تماسی بسته به برند و نوع، حاوی ترکیبات مختلفی هستند. مهم‌ترین مواد نگهدارنده عبارت‌اند از:
|
نام ماده |
عملکرد |
اثرات احتمالی بر قرنیه |
|---|---|---|
|
PHMB (Polyhexamethylene Biguanide) |
ضدباکتری قوی، پایدار |
در غلظت‌های بالا می‌تواند به سلول‌های اپیتلیوم آسیب برساند و التهاب ایجاد کند. |
|
Polyquad (Polyquaternium-1) |
ضدباکتری با جذب سطحی کمتر |
سمیت سلولی خفیف‌تر نسبت به PHMB دارد؛ انتخاب ایمن‌تر برای مصرف طولانی. |
|
Hydrogen Peroxide (H₂O₂) |
ضدعفونی‌کننده بدون نگهدارنده |
پس از خنثی‌سازی ایمن است، اما تماس مستقیم قبل از خنثی شدن بسیار سوزاننده است. |
|
Chlorhexidine |
باکتری‌کش قوی |
سمیت بالا برای سلول‌های قرنیه و غیرمجاز در بسیاری از محلول‌های جدید. |
یافته‌های پژوهشی درباره‌ی سمیت مواد نگهدارنده
مطالعات آزمایشگاهی و بالینی نشان داده‌اند که:
- PHMB در غلظت‌های معمول (۰٫۰۰۰۱٪ تا ۰٫۰۰۱٪) عموماً ایمن است، اما در تماس طولانی‌مدت با قرنیه، کاهش زنده‌مانی سلول‌های اپیتلیوم و تغییر در نفوذپذیری غشای سلولی ایجاد میکند (Hiti et al., Contact Lens & Anterior Eye, 2021).
- Polyquad اثر سمی کمتری دارد، زیرا به سطح لنز و غشای سلولی کمتر متصل می‌شود. با این حال، در موارد حساس یا خشکی چشم، ممکن است تحریک خفیف ایجاد کند (Stapleton & Carnt, Eye, 2020).
- در مقایسه، محلول‌های پراکسید هیدروژن (Hydrogen Peroxide Systems) پس از خنثی شدن فاقد مواد نگهدارنده‌اند و ایمن‌ترین گزینه برای افراد با قرنیه‌ی حساس یا سابقه‌ی التهاب هستند (FDA Report, 2023).
اثر سلولی و بافتی مواد نگهدارنده بر اپیتلیوم قرنیه
مواد نگهدارنده می‌توانند از طریق مکانیزم‌های زیر به اپیتلیوم آسیب برسانند:
- اختلال در غشای سلولی: باعث نشت یون‌ها و مرگ سلولی (Apoptosis) می‌شود.
2- افزایش التهاب موضعی: از طریق افزایش ترشح سایتوکاین‌هایی مانند IL-6 و TNF-α.
3- تخریب Tight Junctions: موجب افزایش نفوذپذیری قرنیه و تحریک چشم می‌شود.
4- کاهش ترمیم اپی‌تلیال: در مطالعات in vitro دیده شده که قرار گرفتن طولانی در معرض PHMB یا Chlorhexidine روند ترمیم زخم قرنیه را کند میکند.
علائم بالینی در مصرف‌کنندگان حساس
کاربرانی که به مواد نگهدارنده حساس‌اند ممکن است علائم زیر را تجربه کنند:
- احساس سوزش یا خشکی پس از گذاشتن لنز
- قرمزی مزمن یا خفیف
- تاری دید موقت
- تحریک و اشک‌ریزش
در چنین شرایطی باید نوع محلول تعویض شده و از سیستم‌های بدون نگهدارنده (Peroxide-based) استفاده شود.
انتخاب محلول مناسب برای کاهش اثرات سمی
|
نوع محلول |
مناسب برای |
مزایا |
|---|---|---|
|
Hydrogen Peroxide System |
چشم‌های حساس، استفاده طولانی |
بدون نگهدارنده، کم‌تحریک، ضدعفونی قوی |
|
محلول با Polyquad |
استفاده روزمره و عمومی |
تعادل بین ایمنی و راحتی |
|
محلول با PHMB |
استفاده کوتاه‌مدت یا اقتصادی |
ضدباکتری قوی ولی تحریک‌زا در برخی افراد |
|
محلول‌های بدون مواد نگهدارنده (Preservative-Free) |
بیماران با کراتیت یا خشکی چشم مزمن |
بهترین گزینه برای قرنیه‌های آسیب‌پذیر |
نکات پیشگیرانه
- محلول لنز را هرگز دوباره استفاده نکنید.
- از مخلوط کردن محلول‌های مختلف خودداری کنید.
- جعبه لنز را هر سه ماه تعویض کنید.
- در صورت قرمزی یا تحریک، فوراً مصرف لنز را متوقف کرده و به چشم‌پزشک مراجعه کنید.
- برای افراد با قرنیه حساس یا سابقه‌ی آلرژی، محلول‌های فاقد مواد نگهدارنده بهترین گزینه هستند.
نتیجه‌گیری
مواد نگهدارنده‌ی موجود در محلول‌های شست‌وشوی لنز، اگرچه نقش مهمی در پیشگیری از آلودگی میکروبی دارند، اما می‌توانند در تماس مکرر با قرنیه باعث سمیت سلولی خفیف تا متوسط شوند.به‌ویژه در افرادی با قرنیه‌ی حساس، خشکی چشم یا استفاده‌ی بلندمدت از لنز، انتخاب محلول مناسب با حداقل سمیت (مانند Polyquad یا سیستم‌های پراکسیدی) اهمیت حیاتی دارد.در نهایت، رعایت بهداشت لنز، شست‌وشوی صحیح، و مشورت با چشم‌پزشک بهترین راه برای حفظ سلامت اپیتلیوم قرنیه و جلوگیری از آسیب‌های بلندمدت است.
توسط
نظر خودتو ثبت کن و در قرعه کشی دیالنز شرکت کن