تأثیر مدت زمان استفاده از لنز تماسی بر سلامت قرنیه
استفاده از لنز تماسی راحتی و مزایای زیبایی دارد، اما مدت زمان استفاده — چه طول روز، چه خوابیدن در لنز یا استفاده‌ی مداوم چندروزه — نقش بسیار مهمی در سلامت قرنیه ایفا میکند. این مقاله از مجله الکترونیکی دیالنز مکانیزم‌های آسیب، شواهد پژوهشی، علائم هشداردهنده، راهکارهای پیشگیری و توصیه‌های عملی را با استناد به منابع علمی معتبر توضیح می‌دهد.
آناتومی مختصر قرنیه و نیاز به اکسیژن
قرنیه لایه‌ی شفافی است که جلوی چشم را می‌پوشاند و برخلاف بسیاری از اعضا، بدون عروق خونی خون‌رسانی می‌شود؛ بنابراین از سطح و هوای محیط اکسیژن می‌گیرد. محدود شدن دسترسی اکسیژن (هیپوکسی) می‌تواند منجر به ادم (ورم)، تغییرات در اپیتلیوم و افزایش حساسیت به عفونت شود.
مکانیسم‌های اصلی آسیب مرتبط با مدت زمان استفاده
- هیپوکسی (کمبود اکسیژن): لنزها به‌خصوص نوع‌هایی با Dk/t پایین مانع عبور اکسیژن به قرنیه می‌شوند. کاهش اکسیژن باعث تولید لاکتات، اسیدی شدن محیط اپیتلیوم و ادم می‌شود که در طولانی‌مدت می‌تواند ساختار و عملکرد قرنیه را تغییر دهد.
- ادم قرنیه: ادم ناشی از هیپوکسی باعث کاهش شفافیت و آشکار شدن مشکلات بصری موقت می‌شود؛ لنزهای با Dk/t بالاتر (مثل سیلیکون-هیدروژل) ادم را کمتر می‌کنند.
- کاهش ترشح اشک و تغییر لایه‌ی اشکی: پوشیدن طولانی‌مدت و اصطکاک لنز می‌تواند لایه اشکی را تغییر دهد و خشکی و ناراحتی ایجاد کند.
- افزایش خطر عفونت (کراتیت): هر چه مدت تماس لنز با چشم بیشتر و به‌ویژه در شرایط بسته مانند خوابیدن باشد، احتمال رشد میکروارگانیسم‌ها و کراتیت بالا می‌رود. استفادهٔ مکرر از لنزهای قابل استفاده مجدد و حمام یا شنا با لنز ریسک را بیشتر میکند.
شواهد پژوهشی — چه چیزی مطالعات نشان داده‌اند؟
- خطر بالای خوابیدن با لنز: مطالعات متعدد نشان داده‌اند که خوابیدن یا استفادهٔ شبانه از لنز (even with approved extended-wear lenses) ریسک کراتیت میکروبی و سایر عوارض تهاجمی قرنیه را به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌دهد. (مرورها و مطالعات بالینی این عامل را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ریسک فاکتورها معرفی کرده‌اند).
- اثر نوع لنز و الگوی تعویض (daily vs reusable): شواهد قوی نشان می‌دهد که استفاده از لنزهای یک‌بارمصرف روزانه در مقایسه با لنزهای قابل‌استفادهٔ چندماهه، با ریسک کمتر بروز برخی عفونت‌های جدی مرتبط است؛ مطالعات سازمانی و مراکز تحقیقاتی بزرگ نیز این یافته‌ها را تأیید کرده‌اند. برای مثال، مطالعه‌های مراکز تخصصی نشان داده‌اند که لنزهای قابل‌استفاده مجدد با رعایت ناکافی بهداشتی ریسک آکانتامیبا و دیگر عفونت‌ها را افزایش می‌دهند.
- نقش Dk/t و طراحی لنز: مقالات کلاسیک و متا-تحلیل‌ها رابطهٔ مستقیمی بین نفوذپذیری اکسیژن (Dk/t) لنز و ادم قرنیه گزارش کرده‌اند؛ لنزهایی با Dk/t بالاتر (مثل سیلیکون-هیدروژل) بار هیپوکسی و ادم را کاهش می‌دهند. با این حال، حتی لنزهای با Dk/t بالا ریسک عفونت را در صورت استفادهٔ ناصحیح (خوابیدن، تماس با آب) صفر نمی‌کنند.
علائم هشداردهنده که نباید نادیده بگیرید
اگر هرکدام از موارد زیر را مشاهده کردید، لنز را خارج کرده و فوراً به چشم‌پزشک یا اپتومتریست مراجعه کنید:
- درد چشم یا سوزش شدید
- کاهش ناگهانی دید یا تار شدن دید
- قرمزی قابل‌توجه و پخش‌شوندهٔ چشم
- حساسیت به نور (فوتوفوبیا)
- ترشحات یا اشک بیش از حد
این علائم می‌توانند نشان‌دهندهٔ کراتیت عفونی یا سایر آسیب‌های جدی قرنیه باشند.
نکات پیشگیری و توصیه‌های عملی (قابل استفاده روزمره)
1-از دستورالعمل چشم‌پزشک پیروی کنید: نوع لنز، مدت زمان روزانه و برنامهٔ تعویض را همیشه طبق نسخهٔ متخصص رعایت کنید.
2- از خوابیدن یا نپاپ با لنز خودداری کنید، مگر اینکه لنز برای استفادهٔ شبانه تجویز شده باشد؛ حتی در این حالت ریسک افزایش می‌یابد و باید با احتیاط باشد.
3- در صورت امکان از لنزهای یک‌بارمصرف (daily disposable) استفاده کنید تا تماس با محلول‌ها و جعبه لنز که منابع آلودگی‌اند کاهش یابد. مطالعات نشان می‌دهند استفادهٔ روزانه می‌تواند ریسک‌های مرتبط با نگهداری ناصحیح را کم کند.
4- هیچ‌گاه لنز را با آب شیر یا هنگام شنا/دوش نگه ندارید. آب حاوی آکانتامیبا و سایر ارگانیسم‌هاست که می‌توانند عفونت‌های جدی ایجاد کنند.
5- دست‌ها را قبل از دست‌زدن به لنز کاملاً بشویید و خشک کنید.
6- اگر نشانهٔ خشکی، ناراحتی یا قرمزی دارید، از قطره‌های مرطوب‌کننده مناسب استفاده کنید و در صورت ادامه مشکل، لنز را کنار بگذارید.
7- برای افرادی که نیاز به پوشیدن طولانی‌مدت دارند، انتخاب لنزی با Dk/t بالا ضروری است، اما این جایگزین رعایت نکات بهداشتی نیست.
انتخاب لنز و برنامهٔ تعویض — راهنمای سریع
- اگر امکانش هست: لنز یک‌بارمصرف روزانه — بهترین گزینه برای کاهش تجمع رسوب و آلودگی.
- اگر از لنزهای قابل‌استفادهٔ مجدد استفاده می‌کنید: حتماً از محلول‌های مناسب، نگهداری درست و تعویض به‌موقع پیروی کنید.
- برای استفادهٔ طولانی (کارهای روزمره طولانی یا مشاغل خاص) به‌دنبال لنزهای با Dk/t بالا (سیلیکون-هیدروژل) باشید تا هیپوکسی را کاهش دهید.
موارد اضطراری و چه زمانی سریعاً به پزشک مراجعه کنیم
- درد شدید یا کاهش دید سریع → فوراً
- ترشح چرکی یا زخم روی قرنیه (هرگونه شک به کراتیت) → فوراً
- عدم بهبود علائم بعد از 24 ساعت استراحت از لنز و استفاده از قطره‌های مرطوب‌کننده → ملاحظهٔ جدی و مراجعه به چشم‌پزشک.
پرسش‌های متداول (FAQ)
آیا خواب کوتاه (نیم‌ساعت تا یک ساعت) با لنز هم مضر است؟
هر چقدر زمان پوشیدن لنز نزدیک به وضعیت چشمان بسته (کمبود اکسیژن) شود ریسک افزایش می‌یابد. یکبار خواب کوتاه هم می‌تواند خطرناک باشد، به‌ویژه برای لنزهای با نفوذپذیری پایین و اگر تکرار شود.
آیا لنزهای سیلیکون-هیدروژل کاملاً از ادم جلوگیری می‌کنند؟
آنها ریسک هیپوکسی و ادم را به‌طور چشمگیری کاهش می‌دهند، اما نه به صفر؛ و در صورت نگهداری ناصحیح یا خوابیدن با لنز، همچنان ریسک عفونت وجود دارد.
آیا استفاده روزمرهٔ طولانی (مثلاً 12+ ساعت) مضر است؟
استفادهٔ طولانی، به‌ویژه اگر مکرر باشد، با افزایش ریسک التهاب، خشکی و در بلندمدت با تغییر در ساختار قرنیه مرتبط است؛ پیروی از دستورالعمل پزشک و انتخاب لنز مناسب اهمیت دارد.
نتیجه‌گیری
مدت زمان استفاده از لنز تماسی یک عامل کلیدی در سلامت قرنیه است. عوامل مهم شامل نوع لنز (Dk/t)، الگوی استفاده (روزانه/نابهنگام/Extended)، و رفتارهای بهداشتی کاربر می‌باشد. برای کاهش خطرات: از خوابیدن با لنز خودداری کنید، در صورت امکان از لنزهای یک‌بارمصرف استفاده کنید، دست‌ها را تمیز نگه دارید، و در صورت هر علامت هشداردهنده فوراً مراجعه نمایید. رعایت این موارد می‌تواند هم خطر عفونت را کاهش دهد و هم از تغییرات مزمن قرنیه جلوگیری کند.
توسط
نظر خودتو ثبت کن و در قرعه کشی دیالنز شرکت کن