درمان تنبلی چشم در کودکان

می توان با اطمینان گفت، اصطلاح تنبلی چشم، دیگر به گوش همه رسیده است و کمابیش همه والدین می دانند که برای درمان آن باید در حدود ۳ سالگی بینایی کودک مورد ارزیابی قرار گیرد ولی بسیاری از والدین دقیقا نمی دانند این مشکل چیست و می تواند چه خطراتی برای کودک شان به دنبال داشته باشد. شاید هم به دلیل همین کمبود اطلاعات، برخی معاینه چشم کودک را چندان جدی نمی گیرند.

مگر چشم هم تنبل می شود؟

تنبلی چشم یعنی این که چشم از همه نظر سالم است ولی انگار دیدن را یاد نگرفته و روند تکاملی که باید در چشم اتفاق بیفتد تا به دید مناسب برسد ایجاد نشده. در این حالت گرچه ساختمان ظاهری چشم سالم است اما دید چشم حتی با استفاده از عینک هم کامل نمی شود.

وقتی تکامل بینایی در یکی از چشم ها طبیعی و در چشم دیگر غیر طبیعی باشد چشم مبتلا به ضعف بینایی و تنبلی می شود و چون فرد از چشم سالم برای دیدن استفاده می کند، چشم دیگر مثل شخصی که نیازی به کار و فعالیت ندارد تنبل می شود. گرچه معمولا یک چشم درگیر است ولی در برخی موارد ممکن است هر ۲ چشم به صورت همزمان تنبل باشند. شیوع تنبلی چشم چیزی حدود ۴ درصد است.

اهمیت تنبلی چشم

تنبلی چشم از این نظر مهم است که ممکن است تسخیص داده نشود. این اتفاق در سنین رشد بینایی کودک زیر ۶ تا ۸ سال اتفاق میافتد. اهمیت ماجرا در این قسمت که در این سنین تنبلی چشم به شرطی که به موقع تشخیص داده شود قابل درمان است. در غیر این صورت غیر قابل درمان خواهد بود یا این که ما نمی توانیم درمان مطلوبی برای بیمار انجام بدهیم.

شایع ترین و مهمترین علت تنبلی چشم هم ضعیف بودن چشم است، یعنی همین اتفاق که باعث می شود فرد عینک بزند. در واقع چشم نمره دارد و باید عینک بزند ولی خود بیمار متوجه این مشکل نیست. به همین دلیل برای تشخیص تنبلی چشم از روش غربالگری استفاده می شود.

وقتی چشم تن پرور می شود

تنبلی چشم معمولا به ۳ دلیل متفاوت اتفاق میافتد که در بسیاری موارد ممکن است ارثی باشد. دراین حالت عملکرد طبیعی چشم ها و تکامل بینمایی دچار اختلال است. ۳ دلیل عمده تنبلی چشم شامل: انحراف، عیوب انکساری و عوامل مسدودکننده مسیر بینایی هستند که هر کدام درمان خاص خود را دارند.

مثلا در مورد آخر آب مروارید مادرزادی، کدورت قرنیه یا افتادگی پلک که دید را مسدود کرده یا تاری تصویر ایجاد می کنند ممکن است نیاز به عمل جراحی داشته باشند یا در مورد انحراف، کودک برای این که بتواند بهتر ببیند از یک چشم بیشتر کار می کشد و در نتیجه چشم دیگر تنبل می شود.

علائم تنبلی چشم

اگر علت انحراف باشد، والدین کودک را با مشکل انحراف چشم نزد چشم پزشک می برند و پزشک متوجه تنبلی چشم می شود.

اما بزرگترین اشکال این جاست که ممکن است تنبلی چشم هیچ علامتی نداشته باشد به خصوص اگر یک چشم تنبل باشد. چون مثلا در تنبلی چشم به واسطه عیوب انکساری ظاهر چشم ها کاملا طبیعی است و به نظر می رسد دید کودک اشکالی نداشته باشد.

بچه های ۳ تا ۴ ساله هم نمی توانند اعلام کنند، در دیدن دچار اشکال هستند زیرا همیشه همین طور دیده اند و غیر از این تجربه دیگری برای دیدن نداشته اند. در نتیجه عملا تنها راه تشخیص این مشکل غربالگری است و باید تمام بچه های ۳ تا ۴ ساله غربالگری شده تا آنهایی که چنین مشکلی دارند مشخص شوند. این طرح در تمام ایران در حال اجراست. به جز غربالگری تقریبا روش دیگری برای تشخیص تنبلی چشم وجود ندارد. بنابراین معاینه چشم پزشکی کودک در سنین ۳ تا ۴ سال ضروری است. چون اگر تشخیص دیرتر انجام شود و آغاز درمان به تاخیر بیفتد مشکلات زیادی برای بیمار پیش خواهد آمد.

عیوب انکساری

عیوب انکساری همان مشکلاتی هستند که در اصطلاح عامه به آن می گویند ضعیف بودن چشم و برای اصلاح آن باید از عینک استفاده کرد. همان طور که میدانید ۳ نوع عیب انکساری وجود دارد: نزدیک بینی که در آن فرد نزدیک را بهتر می بیند، دوربینی که در آن فرد دور را بهتر می بیند و آستیگماتیسم که در آن فرد در دیدن خطوط چشم سالم است و چشم دیگر دچار عیب انکساری است یا این که هر ۲ چشم دچار ضعف هستند ولی اختلاف قابل توجهی بین عیب ۲ چشم وجود دارد.

در این حالت تمام فشار برای دیدن بهتر روی چشم سالمتر و قویتر متمرکز می شود و چشم ضعیف تر تنبل می شود. همه انواع عیوب انکساری می توانند تنبلی ایجاد کنند ولی بیشتر از همه دوربینی، بعد آستیگماتیسم و بعد نزدیک بینی در ایجاد این مشکل نقش دارند. در واقع چشم به دلیل مشکل دوربینی دچار تنبلی می شود.

در بسیاری از موارد دوربینی مادرزادی است. البته نوزادان اصولا دوربین متولد میشوند و بعد به مرور، دوربینی کاهش می یابد. این روند طبیعی تغییر نمره چشم است ولی در بعضی موارد دوربینی به حدی شدید است که باید برای اصلاح آن از عینک استفاده کرد.

درمان تنبلی چشم

درمان تنبلی چشم بسته به علت آن متفاوت است. مثلا اگر کدورتی در عدسی وجود داشته باشد چشم پزشک باید هم مشکل کدورت را برطرف کند و هم تنبلی را، اما قبل از درمان تنبلی باید مشکلات زمینه ای مثل همان عیوب انکساری یا آب مروارید را درمان کرد (زدن عینک برای درمان عیوب انکساری و جراحی برای مواردی مثل آب مروارید مادرزادی) البته از نظر چشم پزشک شاید بر طرف کردن کدورت عدسی یا آب مروارید با جراحی، کار ساده تری باشد چون کاملا در کنترل جراح است ولی اصل ماجرا درمان تنبلی است که نیاز به همکاری کودک، مراقبت خانواده، چک آپ های منظم و… دارد.

آمار جهانی چه میگوید؟

تحقیقات پزشکی نشان می دهد چشمان برخی کودکان، با آنکه سالم به نظر می رسند اما سلامت و دید کافی ندارند. درست است که رشد و تکامل مرکز بینایی در مغز از دوران جنینی تا حدود ۱۰ سالگی ادامه دارد اما حداکثر سرعت رشد آن تا ۳ سالگی است. نگاهی به آمار جهانی نشان می دهد والدین در مورد این مسئله باید جدی عمل کنند.

* بیش از ۱۸۰ میلیون نفر مبتلا به اختلال بینایی در جهان زندگی می کنند.

* بیش از ۹۰ درصد نابینایان در کشورهای در حال توسعه زندگی می کنند.

* در هر ۵ ثانیه یک نفر نابینا می شود.

* در هر دقیقه یک کودک نابینا می شود

* ۶۰ درصد نابینایان قابل درمان هستند.

* گستره نابینایی در جوامع در حال توسعه به ۶۰۰ نفر در هر یک میلیون نفر می رسد

* ایران یک کشور در حال توسعه است

* در دنیا بیش از ۱۲۰ میلیون نفر یعنی حدود ۲/۵ تا ۳/۵ درصد به تنبلی چشم مبتلا هستند.

بر همین اساس برنامه کشوری پیشگیری از آمبلیوپی از سال ۱۳۷۴ توسط معاونت امور فرهنگی و پیشگیری سازمان بهزیستی کشور در حال اجراست و هر سال از یک تا ۳۰ آبان ماه، تمام کودکان ۶-۳ سال تحت پوشش مهدها و آمادگی ها و کودکان ۶-۴ ساله خارج از مهدها و آمادگی ها در مرکز سنجش بینایی شهری و روستایی، توسط مربی، معلم و سایر افراد که به صورت تئوری و علمی آموزش های لازم را دریافت کرده اند، تحت معاینه دید قرار می گیرند.

وقتی باید دزد دریایی شد

معمولا وقتی یک چشم از چشم دیگر تنبل تر باشد ما چشم سالمتر را می بندیم. برحسب میزان تنبلی مقدار بسته بودن چشم در طول روز متفاوت است. با این کار کودک ناچار می شود از آن چشم تنبل بیشتر کار بکشد. این کار باید چند هفته یا چند ماه به طور منظم انجام شود. حتی گاهی لازم است بعد از اصلاح تنبلی برای پیشگیری از بازگشت مشکل و تنبلی مجدد چشم باز هم برای مدتی چشم بسته باشد اما خیلی از بچه ها در این زمینه همکاری نمی کنند. به خصوص اگر تاری دید وجود داشته باشد.

خب بچه پیش خودش می گوید، چرا باید یک چشمم بسته باشد و تازه انقدر هم برای دیدن سختی بکشم. وقتی با آن چشم می توانم راحت ببینم! در نتیجه نقش والدین در درمان این مشکل بسیار حیاتی و مهم است.

اگر تنبلی چشم درمان نشود

در صورت تشخیص و درمان به موقع، بینایی در اکثر کودکان بهبود می یابد. احتمال موفقیت در درمان تنبلی چشم ناشی از انحراف یا عیوب انکساری نابرابر در ۲ چشم در ۹ سال اول زندگی بیشتر است اما بعد از گذشت این دوره زمانی احتمال بهبود تنبلی چشم بسیار بعید است.

در واقع اگر تنبلی چشم به موقع درمان نشود فرد تا پایان عمر کاهش دید غیر قابل اصلاح خواهد داشت. چنین افرادی اگر از زمان مناسب درمان بگذرد و بعد از آن عینک بزنند، دیدشان بهتر می شود ولی هرگز دید کامل نخواهند داشت. از سوی دیگر، احتمال بروز مشکلات شدیدتری هم وجود دارد. ممکن است نقص بینایی باعث از بین رفتن دید سه بعدی شود یا این که اگر چشم سالم در آینده دچار مشکلی شود و بینایی آن دچار اختلال شود فرد تقریبا نابینا خواهد شد.